فساد و انواع آن

فساد اداری، پدیده‌ای نوین نیست، مطالعه تاریخ تمدن‌های گذشته بیانگر این نکته است که فساد در جوامع بشری قدمتی به اندازه تمدن داشته و اکنون نیز یکی از مسائل عمده کشور‌‌های جهان به خصوص کشورهای جهان سوم   است. فساد اداری نابسامانی‌ها و مشکلات بسیاری  برای جوامع بشری به دنبال داشته، جنگ‌های پی در پی، خشونت‌ها و قیام علیه تمدن‌های حاکم، از بین رفتن سازمان‌ها و در هم ریختن جوامع و ... به طور عمده ناشی از این امر بوده است. امروزه تاکید تمامی کشورهای عضو کنوانسیون مبارزه با فساد بر پیشگیری از این اعم است. تعریف فساد اداری: در فرهنگ وبستر(webster) فساد چنین تعریف شده است «فساد عبارت است از پاداشی نامشروع که برای وادار کردن فرد به تخلف از وظیفه ،تخصیص داده می‌‌شود.» اشکال فساد اداری: فساد اداری، مظاهر و شکل‌های زیادی دارد، که برخی از آنها عمومی و جهانی‌اند و برخی نیز برخواسته از ویژگی‌های اجتماعی و فرهنگی جوامع‌اند و از جامعه‌ای به جامعة دیگر تفاوت می‌کند. 1- رشوه(Bribery): رشوه، وجهی(پول یا اشیای دیگر) است که طی یک رابطة آلوده و فاسد گرفته یا داده می‌شود. نفس گرفتن یا دادن رشوه، تخلف است. 2- اختلاس(Embezzlement): اختلاس، دزدیدن منابع توسط افرادی است که بر این منابع دست دارند، از جمله تعدیات کارکنان و کارمندان دولت یا وابسته به دولت، به اموال متعلق به دولت یا اشخاص دیگر است. 3- کلاهبرداری(Fraud): کلاهبرداری جرمی اقتصادی است که دربردارندة برخی از انواع حیله‌گری، خدعه و فریب است. کلاهبرداری، دستکاری یا تحریف اطلاعات و واقعیت‌هاست. 4- اخاذی یا باجگیری(Extortion): از به ‌دست آوردن پول و اشیای دیگر با استفاده از اجبار، خشونت یا تهدید به استفاده از قدرت را باجگیری می‌نامند. 5- پارتی بازی: نوعی سوء‌استفاده از قدرتی است که در فرایند خصوصی‌سازی و توزیع جانبدارانة منابع دولتی است و کلاً می‌توان گفت، پارتی‌بازی، تمایل طبیعی انسان به جانب‌داری از دوستان، خویشاوندان، فامیل و دیگر افراد نزدیک و مورد اعتماد است. 6- خویشاوند سالاری: فرآیندی که طی آن، مدیر یک اداره اقوام و اعضای فامیل خود (همسر، برادر و خواهر، فرزند، عمو و...) را بر دیگران ترجیح می‌دهد را خویشاوند سالاری می نامند.     تقیسم بندی فساد از لحاظ سطوح: مطالعة فساد در جوامع مختلف نشانگر آن است که فساد بیشتر در دو سطح صورت می‌گیرد؛ سطح کلان و سطح خرد. فساد در سطح کلان، بیشتر به نخبگان سیاسی، مدیران عالی‌رتبه و مقامات ارشد دولت‌ها مربوط می‌شود. تعبیر دیگر از این سطح فساد، فساد «یقه‌سفیدان» است و در سطح خرد که به فساد «یقه‌آبی‌ها» معروف است، عبارت است از مبادلات، معاملات و بده‌بستان‌های فاسدی که در سطح کارمندان رده‌پایین و در ارتباط مستقیم با ارباب رجوع صورت می‌گیرد. و در کل می توان گفت که با توجه به شرایط فرهنگی و روح حاکم بر کشور ما این موارد به نوعی بیانگر فساد اداری می باشند: استفاده شخصی از وسایل و اموال دولتی - تلف نمودن اموال دولتی از سوی کارکنان - کم کاری، گزارش مأموریت کاذب _ وقت گذرانی در اداره - دزدی مواد اولیه متعلق به دولت - استفاده از امکانات اداری برای پیشبرد اهداف سیاسی توسط کارکنان - اختلاس و سوء استفاده مالی - فساد در توزیع حقوق و مزایا و فرصتهای شغلی بین کارمندان - فساد قانونی برای انتفاع سیاستمداران و کارمندان دولت - فساد در ارائه کالا ها و خدمات دولتی - فساد مالیاتی - فساد در خریدهای دولت از بخش خصوصی - فساد در فروش اموال دولتی - ترجیح روابط بر ضوابط - فساد در صدور مجوز برای فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی - فساد استخدامی - فساد در قراردادهای پیمانکاران بخش خصوصی با دولت - فساد در شناسایی و مبارزه با قانون شکنی - فساد مالی(ارتشاء، اختلاس، فساد در خرید بخش دولتی از بخش خصوصی، فساد در قراردادها، فساد مالیاتی) - فساد علمی. از نظر امام(ع) برای داشتن یک دولت کارآمد باید اصول زیر رعایت شود: 1ـ اصل ضابطه گرایی به جای رابطه گرایی 2ـ اصل شایسته سالاری 3ـ اصل قانون گرایی 4ـ اصل عدالتخواهی و رفع تبعیض 5ـ اصل ارتقاع اخلاق و معنویت 6ـ اصل تجربه گرایی 7ـ اصل اِعمال حاکمیت به جای تصدی 8ـ اصل کفاف و عفاف و قناعت 9ـ اصل الگو بودن مدیران و رهبران 10ـ اصل ساده زیستی و زهد مثبت 11ـ اصل مسؤولیت شناسی و مسؤولیت پذیری 12ـ تأکید بر اصل نظارت و اولویت آن 13ـ اصل تشکیلات و نظارت سازمان یافته 14ـ شفافیت 15- خودکنترلی 16ـ تقوا محوری و اخلاق محوری 17ـ امانتداری و تکلیف گرایی. نتیجه گیری: یکی از اصول و اهداف اساسی دین مبین اسلام، مبارزه با فساد و انحرافات اجتماعی است. که این اصل، سرشار از راهکارها و راه‌حل‌های پیشگیری از بروز فساد در جامعه و مبارزه با آن می‌باشد؛ چنانکه پیامبران الهی و پیشوایان دین، در عمل نیز اهتمام جدی به این امر داشته‌اند. بر طبق تحقیقات انجام شده، مشخص گردیده که فساد اداری، حاصل وجود و تعامل عواملی چون انحصارطلبی، پنهان‌کاری و عدم شفافیت، فقدان شایسته‌سالاری و مسئولیت اجتماعی شهروندان و... می باشد و بهتر است مواری همچون: جرائم مربوط به ارتشاء، اختلاس، کلاهبرداری، تبانی در معاملات دولتی، اخذ درصد(پورسانت) در معاملات داخلی یا خارجی، اعمال نفوذ برخلاف حق و مقررات قانونی، دخالت در معاملات دولتی در مواردی که ممنوعیت قانونی دارد، تحصیل مال نامشروع، استفاده غیرمجاز یا تصرف غیرقانونی در وجوه یا اموال دولتی یا عمومی و یا تضییع آنها، اعمال نفوذ در معاملات دولتی، اخذ وجه یا مال غیرقانونی، منظور نمودن نفعی برای خود یا دیگری تحت هر عنوان اعم از حق کمیسیون، پاداش، حق‌الزحمه یا حق‌العمل در معامله یا مزایده یا مناقصه و سایر جرائم مرتبط با مفاسد،سریعاً گزارش و بررسی شود. پیشنهاداتی در جهت پشگیری از فساد اداری: 1- اصل پیشگیری و تأکید بر آن، 2ـ آموزش عمومی برای مبارزه با فساد، 3ـ مبارزه مستقیم و غیر مستقیم با فساد، 4ـ تأکید بر حاکمیت نظم، انضباط و قانون، 5- اصلاح سیستمها و روشها و شفافیت قوانین و مقررات ضد فساد، 6ـ برخورد با تخلفات و متخلفان و فساد به صورت فراگیر و فراجناحی، 7- تقوا و خود کنترلی، 8- اصلاح جهانبینی افراد جامعه، 9- ایمان به خدا و توجه به حضور او، 10- توجه به ارزش و کرامت انسان، 11- به کارگیری مدیران کارآمد و شایسته، 12- تأکید بر مبانی اخلاقی و تربیتی و اصالتهای خانوادگی، 13- ساده زیستی و سلامت رهبران و الگو بودن مدیران، 14- عزم و اراده عمومی و جدی برای مبارزه با فساد، 15- استاندارد کردن شغلها و کارها و مسؤولیتها، 16- حسابرسی و حسابکشی و تأکید بر دو اصل محاسبه و مراقبه، 17- ضرورت مرزبندی کامل و روشن حقوقی، قضایی،  اداری و تشکیلاتی، 18- مبارزه با دیوانسالاری و بوروکراسی اداری و اصلاح ساختار اداری و تشکیلاتی و کوچک کردن حجم دولت، 19- گسترش عدالت اداری و تأمین امنیت شغلی کارمندان و تأمین معیشت و رفاه و آینده کارکنان، 20- و در نهایت، اساس ارتقای فرهنگ عمومی و رشد سیاسی و اجتماعی و فرهنگی جامعه و مردم.